Τα συστήματα υγείας διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της συγκρότησης μιας κοινωνίας και η διασφάλιση της βιωσιμότητας και της ανθεκτικότητάς τους είναι μονόδρομος. Η διεθνής συνεργασία PHSSR συγκεντρώνει την εμπειρογνωμοσύνη και την ερευνητική δραστηριότητα πολλών ειδικοτήτων και πολλών τομέων σε πάνω από 20 χώρες, με σκοπό την εξεύρεση λύσεων και τη διατύπωση συστάσεων για τη βιωσιμότητα των συστημάτων υγείας.
Στο πλαίσιο του διαλόγου για την ανάπτυξη ενός βιώσιμου συστήματος υγείας, ο κ. Ηλίας Κυριόπουλος συντόνισε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση, με Έλληνες και ξένους ομιλητές, η οποία επικεντρώθηκε στα αποτελέσματα της διεθνούς συνεργασίας PHSSR (Partnership for Health System Sustainability and Resilience), μιας συνεργασίας που ξεκίνησε το 2020 από το London School of Economics, το World Economic Forum και την AstraZeneca, ενώ αργότερα πλαισιώθηκε και από άλλους εταίρους και δραστηριοποιείται σε περισσότερες από 20 χώρες, με στόχο τη βελτίωση της βιωσιμότητας και της ανθεκτικότητας των συστημάτων υγείας. Η συζήτηση επεκτάθηκε και σε άλλα προγράμματα που συμβάλλουν στον ίδιο στόχο, καθώς και στον ρόλο που μπορούν να παίξουν οι εκπρόσωποι των ασθενών στη διαχείριση των συστημάτων υγείας.
Παίρνοντας πρώτος τον λόγο, ο κ. Κώστας Αθανασάκης ανέλαβε να θέσει το πλαίσιο της έρευνας PHSSR, αναφέροντας ότι η βιωσιμότητα (δηλαδή η ικανότητα του συστήματος υγείας να συνεχίσει να παρέχει τη βασική του αποστολή ακόμη και σε δύσκολες συνθήκες, αλλά και στο μέλλον) και η ανθεκτικότητα (δηλαδή η ικανότητα του συστήματος να μπορεί να αντέχει σε κραδασμούς) ήταν δύο θέματα που συζητήθηκαν εκτενώς στο πλαίσιο αυτής της συνεργασίας, στην οποία η Ελλάδα εντάχθηκε το 2022, ενώ το 2023 δημοσίευσε την πρώτη της αναφορά, η οποία εξετάζει το σύστημα υγείας από άποψη διακυβέρνησης, χρηματοδότησης, ανθρώπινου δυναμικού, φαρμάκων και τεχνολογιών υγείας, παροχής υπηρεσιών υγείας, πληθυσμιακής υγείας και περιβαλλοντικής βιωσιμότητας. Η αναφορά αυτή, με τη βοήθεια εμπειρογνωμόνων, οδήγησε στην παραγωγή 23 προτάσεων για τη βελτίωση του συστήματος από άποψη βιωσιμότητας και ανθεκτικότητας, οι οποίες επιλέχθηκαν κατόπιν ομοφωνίας, με κριτήριο την εφικτότητα και την αποτελεσματικότητα. Ήδη κάποιες από αυτές τις προτάσεις έχουν βρει θέση στον δημόσιο διάλογο.
Η προσπάθεια αυτή προχωρά πλέον σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η συμμαχία συνέστησε μια συμβουλευτική ομάδα εμπειρογνωμόνων, η οποία έχει ως στόχο να συμπληρώσει τις τοπικές, εθνικές – κρατικές πολιτικές των χωρών που συμμετέχουν στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, με μέτρα που μπορούν να εφαρμοστούν στο ευρωπαϊκό επίπεδο. Η πρώτη έκθεση αυτής της συμβουλευτικής ομάδας παρουσιάστηκε πριν από 6 ημέρες στις Βρυξέλλες, εστιάζοντας στην κρίση της χρόνιας νοσηρότητας, με στόχο την ενδυνάμωση των τοπικών πολιτικών με μέτρα που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν τοπικά. Ενδεικτικά, τέτοια μέτρα είναι η επέκταση της χρηματοδότησης για τα χρόνια νοσήματα, η παρακολούθηση της πορείας των πολιτικών στα χρόνια νοσήματα και η ανταλλαγή δεδομένων. Τα συστήματα υγείας διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της συγκρότησης της κοινωνίας και η διασφάλιση της βιωσιμότητας και της ανθεκτικότητάς τους είναι μονόδρομος, σχολίασε ο κ. Αθανασάκης.
Εκπροσωπώντας την AstraZeneca, η κ. Ava Lloyd αναφέρθηκε και αυτή στη συνεργασία PHSSR, δηλώνοντας ότι η πρωτοβουλία αυτή γεννήθηκε όταν χτύπησε η πανδημία COVID-19, για την οποία βρεθήκαμε εντελώς απροετοίμαστοι και η οποία αποκάλυψε την τρωτότητα των συστημάτων υγείας. Πολλά από τα θέματα τα οποία πραγματεύεται η έρευνα PHSSR υπήρχαν και πολύ πριν από την πανδημία, αλλά η πανδημία τα επιτάχυνε και τα ανέδειξε. Ανεξάρτητα από το εθνικό πλαίσιο, το κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο ή τον τρόπο οργάνωσής τους, όλα τα συστήματα υγείας πιέζονται από πολλά προβλήματα και πολλές ανάγκες, όπως είναι η αύξηση των χρόνιων νοσημάτων, η γήρανση του πληθυσμού, η οικονομική αστάθεια, το αυξανόμενο κόστος ζωής, αλλά και οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Αυτό δημιούργησε την ανάγκη για ευρεία συνεργασία, με συμμετοχή όχι μόνο του τομέα της υγείας αλλά και άλλων τομέων, με συμμετοχή του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα και με συμμετοχή πολλών χωρών, με σκοπό την εύρεση λύσεων οι οποίες μπορούν να εφαρμοστούν σε τοπικό επίπεδο, αλλά μπορούν και να εμπνεύσουν τις ανταλλαγές πρακτικών και πολιτικών σε διακρατικό επίπεδο. Η κ. Lloyd δήλωσε ενθουσιασμένη με όσα έχει ήδη επιτύχει αυτή η συνεργασία, αλλά και με όσα μπορεί να επιτύχει στο μέλλον για τη βιωσιμότητα και την ανθεκτικότητα των συστημάτων υγείας.
Παίρνοντας τη σκυτάλη, ο κ. George Wharton δήλωσε ότι τα συστήματα υγείας πρέπει να είναι βιώσιμα και ανθεκτικά προκειμένου να μπορούν οι πληθυσμοί να αντέξουν σε μια κρίση. Ο κ. Wharton αναφέρθηκε στις μεθοδολογίες που χρησιμοποιήθηκαν στο πλαίσιο της συνεργασίας PHSSR για την αξιολόγηση των συστημάτων υγείας διαφόρων χωρών, με τη συμμετοχή επιστημόνων διαφόρων ειδικοτήτων. Οι επτά τομείς που εξετάστηκαν για την αξιολόγηση των συστημάτων υγείας παρέχουν μια ολιστική εικόνα τους και οδηγεί στη διατύπωση συστάσεων. Έως τώρα υπάρχουν εκθέσεις από 17 χώρες, ενώ αναμένονται και νέες αναλύσεις, οι οποίες θα συμβάλουν πολύ στην εξεύρεση λύσεων ανά χώρα, αλλά θα εμπλουτίσουν και τον διάλογο μεταξύ των χωρών και θα επηρεάσουν τις συζητήσεις με τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων. Το πρόγραμμα πρόκειται να επεκταθεί σε περισσότερες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, ενώ επίσης στοχεύει στη συνεργασία με περισσότερα ιδρύματα και οργανισμούς. Αποτελεί ένα πολύ καλό παράδειγμα των δυνατοτήτων που προσφέρει η εκτεταμένη συνεργασία, δήλωσε ο κ. Wharton, κλείνοντας την ομιλία του.
Μιλώντας ως διευθύνων σύμβουλος του European Health Management Association (EHMA), ο κ. George Valiotis αναφέρθηκε στη γενικότερη διαχείριση (management) του τομέα της υγείας, δηλώνοντας ότι ο μάνατζερ υγείας είναι κάποιος που στέκεται ανάμεσα στο κέντρο λήψης αποφάσεων και την παροχή υπηρεσιών και μεταφράζει την πολιτική σε πρακτική, λειτουργώντας εν μέρει ως διαμεσολαβητής μεταξύ των δύο πλευρών. Διευκρίνισε επίσης ότι ο ΕΗΜΑ είναι ένας ανεξάρτητος οργανισμός, γεγονός που του επιτρέπει να έχει μια πιο ουδέτερη και κριτική ματιά στα πράγματα.
Ο κ. Valiotis επισήμανε ότι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα αυτήν τη στιγμή σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι η γήρανση του ανθρώπινου δυναμικού στον τομέα της υγείας, η οποία τα επόμενα χρόνια είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει στη μείωση του ανθρώπινου δυναμικού κατά το ήμισυ, λόγω συνταξιοδοτήσεων. O κ. Valiotis αναφέρθηκε στη δράση HEROES, ένα πρόγραμμα στο οποίο συμμετέχουν 19 ευρωπαϊκές χώρες και 51 συνεργαζόμενοι οργανισμοί με σκοπό τη βελτίωση του προγραμματισμού του υγειονομικού ανθρώπινου δυναμικού και τη διασφάλιση της βιωσιμότητας των υπηρεσιών υγείας, καθώς και στο πρόγραμμα BeWell, ένα πρόγραμμα του ΕΗΜΑ με στόχο την περαιτέρω κατάρτιση (upskilling και reskilling) του υγειονομικού ανθρώπινου δυναμικού. Τέλος, ο κ. Valiotis έθεσε μία ακόμη διάσταση στη συζήτηση, αναφερόμενος στον ρόλο του συστήματος υγείας ως ρυπαντή και επισημαίνοντας ότι τα συστήματα υγείας είναι ρυπαντές περισσότερο από όσο τους αναλογεί. Πρόσθεσε πως, δεδομένου ότι το 85% των αποβλήτων στα συστήματα υγείας μπορούν να ανακυκλωθούν, ενώ μόνο το 15% είναι μη ανακυκλώσιμα, θα έπρεπε να επανεξετάσουμε τη διαχείριση των αποβλήτων που παράγονται στο πλαίσιο των συστημάτων υγείας, αποβλέποντας σε μια πράσινη βιωσιμότητα.
Στη συνέχεια, ο κ. Δημήτρης Κοντοπίδης κλήθηκε να μιλήσει για τον ρόλο των ασθενών στη διασφάλιση της βιωσιμότητας και ανθεκτικότητας των συστημάτων υγείας. Ο κ. Κοντοπίδης αναφέρθηκε στο παράδειγμα της κυστικής ίνωσης, από την οποία πάσχει και ο ίδιος, για να δηλώσει τη σημασία της συμμετοχής των ασθενών στον διάλογο, με σκοπό τη δίκαιη και δημοκρατική κατανομή των πεπερασμένων πόρων στον χώρο της υγείας.
Η έλευση της καινοτομίας στον τομέα της κυστικής ίνωσης, η οποία σταδιακά αντικατέστησε τα ενδοφλέβια αντιβιοτικά με εισπνεόμενα αντιβιοτικά, στη συνέχεια με αντιβιοτικά τσέπης και πρόσφατα με μια εξαιρετικά επαναστατική θεραπεία σε μορφή δισκίου, μετέτρεψε μια επώδυνη και καταληκτική νόσο σε μια απλή χρόνια νόσο. Δεδομένου, όμως, ότι πρόκειται για μια εξαιρετικά υψηλού κόστους θεραπεία, όπως ισχύει για πολλές καινούργιες και καινοτόμες θεραπείες, και δεδομένων των πεπερασμένων πόρων του συστήματος υγείας, τίθεται το εξής θέμα: πώς αποφασίζουμε για ποια θεραπεία και για ποιους ασθενείς θα δοθούν χρήματα; Είναι άραγε δίκαιο να χρηματοδοτούνται οι ομάδες ασθενών που διεκδικούν με πιο δυνατή φωνή; Ο κ. Κοντοπίδης εξέφρασε την άποψη ότι ο συμμετοχικός σχεδιασμός (η συμμετοχή των ασθενών από την αρχή του σχεδιασμού), η αξιολόγηση αυτών των θεραπειών και η χρήση των ψηφιακών τεχνολογικών εργαλείων μπορούν πλέον να μας φέρουν πιο κοντά στη δικαιοσύνη στον χώρο της υγείας. Όταν διαθέτουμε μητρώα ασθενών –και άρα γνωρίζουμε πόσοι είναι οι ασθενείς ανά νόσο– είναι πολύ πιο εύκολο να γίνει σωστός προγραμματισμός της υγείας. Απαιτείται, δηλαδή, αξιοποίηση του ψηφιακού μετασχηματισμού, με συμμετοχή και ενεργό ρόλο των ασθενών.
Τέλος, ο κ. Κυριάκος Σουλιώτης, ο οποίος κλήθηκε να κάνει μια αποτίμηση της έκθεσης PHSSR, επισήμανε ότι η επίτευξη συναινέσεων δεν είναι εύκολη, ακόμη και στο επιστημονικό επίπεδο, και ότι στην ελληνική έκθεση έγινε μια πολύ έξυπνη διαχείριση του δίπολου αναγκαιότητας – εφικτότητας. Ο κ. Σουλιώτης παρατήρησε επίσης ότι η κρίση δεν υπήρξε μόνο τα τελευταία χρόνια – πάντα ήμασταν σε κρίση, ακόμη και όταν ξοδεύαμε πολλά, απλά δεν το ξέραμε. Τώρα πλέον δεν έχουμε καμία δικαιολογία και είμαστε υποχρεωμένοι να μετράμε τα πάντα. Σχολίασε επίσης ότι χωρίς μετρήσεις και δεδομένα, τα οποία δημοσιεύονται για να τεθούν σε κρίση, δεν είναι δυνατό να χαραχθεί δίκαιη πολιτική.
Στην προσπάθεια για βελτίωση της βιωσιμότητας και της ανθεκτικότητας του συστήματος υγείας στην Ελλάδα, απαιτούνται τα εξής: σχέδια (υπάρχουν), πολιτική σταθερότητα (υπάρχει), χρηματοδότηση (μπορεί να εξασφαλιστεί), πολιτική βούληση και ευρεία κοινωνική συναίνεση. Σε ό,τι αφορά στην πολιτική βούληση, ο κ. Σουλιώτης σχολίασε ότι αυτή μπορεί να κυμαίνεται σε τρία επίπεδα: αδράνεια, διάθεση διεκπεραίωσης, μεταρρυθμιστική διάθεση. Τα τελευταία 40 χρόνια, υπήρξαν τρία μόνο μεταρρυθμιστικά ορόσημα: η δημιουργία του ΕΣΥ, η περιφερειοποίηση του συστήματος υγείας και η δημιουργία του ΕΟΠΥΥ σε συνδυασμό με την καθιέρωση της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης. Αυτό δεν δικαιολογείται σε μια χώρα η οποία δεν είναι φτωχή σε επιστημονικό ανθρώπινο δυναμικό. Όσον αφορά στην κοινωνική συναίνεση, το 75% της κοινωνίας σήμερα δηλώνει ότι απαιτείται δομική αλλαγή στο σύστημα υγείας. Τόσο ευνοϊκή συνθήκη για μια μεταρρύθμιση δεν θα ξανα-υπάρξει, δήλωσε ο κ. Σουλιώτης.
